ook concreet

Het Utrechtse duo Blindschelders maakt al jarenlang serieuze animaties van hun gedichten. Zij geven een vooral grafische verbeelding van hun poëtische teksten. Soms noemen ze dit 'bewegende concrete poëzie', wat misschien wel juist is, maar heel rottig klinkt. Soms noemen ze het dan maar 'tekst animaties', wat dan de lading weer absoluut niet dekt.

Ach, het zijn allemaal nare termen die de beelden, teksten en gedachten van dit werk altijd tekort doen. Niet benoemen dus, deze kleine kunstwerkjes, maar gewoon kijken en van genieten. Lekker stil ook, dit werk zonder geluid.



Vergeet ook niet de website van dit duo te bezoeken. Hierop staat een variatie aan 'geanimeerde poëzie'. Niet altijd in topvorm, maar toch vol stille wonderen.
http://www.blindschelders.nl/

Nee, dan dit!

Als vervolg op mijn vorige bericht over de oude concrete poëzie, plaats ik hier een hedendaags concreet gedicht. Zo concreet dat tekst, beeld en geluid samenvallen. Een audiovisuele presentatie van de TEKST van een voordracht, als u mij nog kunt volgen.

Dit filmpje is gemaakt door een jonge cameraman, Michiel van Zummeren, die het vak serieus neemt. Met eenvoudig witte letters op een zwarte ondergrond geeft hij de dynamiek van de rap feilloos weer. Vooral de timing is bewonderenswaardig. Het ziet er vrij simpel uit, maar wat moet dit complex geweest zijn.

Zo zie je maar dat een concreet gedicht over een paard niet per se de vorm van een paard hoeft aan te nemen. Ook zonder paard kun je heel concreet zijn.

Jammer dat het maar zo kort is. Slechts 23 seconden.
(Trouwens ook jammer dat het zo rottig wordt afgebroken, het is letterlijk een fragment...)

Kinderachtig

Deze blog heet niet voor niets ZIEgedichten. Het gaat mij vooral om de combinatie van taal en beeld. Die is tegenwoordig een stuk interessanter dan vroeger. Wij leven in een beeldcultuur, in het dagelijks leven moeten teksten tot een minimum worden teruggedrongen.

Van de overload aan informatie die wij dagelijks over ons heengestort krijgen, blijven slechts enkele flarden hangen. Meestal de beelden, vaak ook termen en soms wat pakkende zinnen.

Met de term concrete poëzie wordt meestal bedoeld dat de vorm van het neergeschreven gedicht onderdeel is van de betekenis. De manier waarop het is opgeschreven, geeft het gedicht betekenis.



Als je kijkt naar de eersten die met dit idee aan de slag gingen, de modernisten aan het begin van de 20ste eeuw, zoals de Franse dichter Guillaume Apollinaire, kun je niet anders dan concluderen dat we nog altijd vooruit gaan.
Ach, die mannen hebben het ook allemaal moeten uitvinden, en zonder hen zouden we niet zijn waar we nu zijn, maar om eerlijk te zeggen doet hun concrete poëzie tegenwoordig gedateerd, om niet ronduit te zeggen -kinderachtig- aan.

Zijn Eiffeltoren is nog wel aardig, humoristisch ook, en zou in een fleurig lijstje gevat, niet misstaan op de wc. Zijn concreet gedichtte paard echter, is tegenwoordig nauwelijks meer dan leerstof voor het basisonderwijs. Voor de docent te gebruiken als voorbeeld, als hij de kinderen de opdracht geeft een CONCREET gedicht te maken.

Niet mee eens? Reageer!

Black out

Uit bestaande zinnen of zingedeeltes poëzie scheppen. Het is een leerzame ervaring die ik iedereen kan aanraden.

Het is niet nieuw, maar juist een oude gedachte. Een eeuw geleden gingen de modernisten aan de slag met uitgeknipte regeltjes drukwerk. Die gooiden ze in een grote sorteerhoed om vervolgens het uitgeplukte lukraak achter elkaar te plaatsen. DADA, heette het toen. En lukraak was het: toeval was een factor die zij belangrijk achtten.

Dat is nu anders. Een 'NEWSPAPER BLACKOUT POEM' is niet zomaar lukraak. Men neme een weliswaar willekeurig krantenartikel, maar kiest daaruit heel selectief de welgevallige zinsnedes. Die markeer je, de rest maak je zwart. En zo ontstaat iets dat zowel woord als beeld behelst. De resultaten zijn vaak verbluffend.
(hoewel hieronder 6 minutes staat, duurt dit filmpje slechts anderhalve minuut)



In België worden mooie, nederlandstalige beelden van hetzelfde procedé geplaatst, zie hier Dimitri Antonissen:

Oude kinderporno

Buurvrouws poesje. Tja, geen schrijver zal zijn kinderboek tegenwoordig nog deze titel meegeven. Bij een titel als deze denkt men vandaag de dag eerder aan een site voor 18+, dan aan een kinderboek.

Toch betreft het hier wel degelijk een serieus kinderboek. Een heel oud kinderboek uit 1860 over Buurvrouw Kaatje en haar poes Mietje, die allerlei kunstjes kan.

Het hier afgedrukte exemplaar is waarschijnlijk het enige nog bestaande. En dat incompleet. De website van de KB meldt sneu: "bestaat nog slechts uit vier bladen en een omslag."

 En zo is het vele oude kinderboeken vergaan. Ze zijn stukgelezen. De weinige overgeleverde exemplaren worden als schatten bewaakt door strenge bibliothecarissen: NIET AANKOMEN!

En daarom is de digitalisering van oude boeken zo ontzettend belangrijk. Het maakt een schat aan cultuurgoed toegankelijk voor een groot publiek. Bibliotheek Rotterdam herbergt een grote collectie oude kinderboeken. Deze zijn niet uitleenbaar omdat ze zo kwetsbaar zijn. Gelukkig is inmiddels een groot gedeelte gedigitaliseerd en (als ze rechtenvrij zijn) gratis te downloaden. Ook andere bibliotheken werken hier hard aan.

Kijk daarom snel bij: http://www.onzekinderboeken.org/
Je zal je niet vervelen. Ook het lukraak aanklikken van titels zal in de meeste gevallen prachtige beelden opleveren. Voor lange winteravonden in een prachtige kerstvakantie.

Hou je kop svp

Zonder al te diepzinnig te willen doen, vraag ik me vaak af wat het wezen van de poëzie nou zou zijn. Is het uitsluitend een taalkwestie? En staat die taal dan neergeschreven of moet je een gedicht horen, om de essentie te vatten? Gaat taal, en dus ook poëzie, niet feitelijk over klank en ritme, en kan het dus niet zonder voordracht?

De afgelopen twintig jaar hebben vele dichters zich enorm ingespannen hun poëzie te voorzien van een flitsende performance, vaak omlijst met muziek. Gaf dat meerwaarde aan hun gedicht?
Nou ja, in veel gevallen wel. De performance stond op zich en maakte er een unieke gebeurtenis van. Het was dit gedicht, op deze plaats, voorgedragen door de dichter zelf. Nu. Hier. Zo zijn er geen andere momenten.

Zoals het ene life-concert het andere niet is. Maar is poëzie dan niet tot een podiumkunst verworden? En hoe zit het dan met de kale tekst van dit soort poëzie, de geschreven neerslag? Is die minderwaardig, zoals een toneeltekst ook pas het halve werk is?

Wat opvalt, is dat dichters zich tegenwoordig bewuster zijn van hun optreden. Zij die meer houden van het neergeschreven woord, houden zich wijselijk op de vlakte. En degenen die performen, doen dat vaak op overtuigende wijze. Dat was vroeger wel anders, toen dichters nog gewoontegetrouw hun poëzie kaalweg moesten 'voordragen'.

Voor mij staat Dylan Thomas symbool voor de drakerige voordracht. Wat zonde, dat deze toch uitzonderlijke dichter met zijn voordrachten zijn eigen poëzie min of meer belachelijk maakt. Wat een ellende, had ie nou wijselijk z'n kop maar gehouden...



Niet mee eens? Reageer dan!

Jantje en de pruimen

Jantje zag eens pruimen hangen, oh als eieren zo groot
Maar de buurman zag zijn bolle wangen, en sloeg de vuile gapper dood.

Dat is hoe ik thuis van mijn moeder poëzieles kreeg. Zij stond altijd klaar met fijnzinnige interpretaties. Zij was dan ook van de generatie die verplicht op school al die gedichtjes uit het hoofd heeft moeten leren.

Tegenwoordig wordt er niet meer zo cynisch, maar vooral lacherig om gedaan, maar we kunnen er met geen mogelijkheid omheen. Als er één kindergedichtje klassiek is, is het wel Jantje zag eens pruimen hangen, van Hieronymus van Alphen.

Dat heeft alles te maken met het baanbrekende werk dat Van Alphen gedaan heeft. In onze ogen mag het braaf en oubollig lijken, ondertussen was hij de eerste die gedichtjes schreef voor kinderen. Stichtelijk natuurlijk, dat wel, maar hij nam het kind serieus en deed de moeite zich te verplaatsen in de wereld van het kind. Dat was aan het einde van de 18de eeuw nog nooit vertoond.

       De pruimeboom
          Eene vertelling

Jantje zag eens pruimen hangen,
   o! als eieren zo groot.
't Scheen, dat Jantje wou gaan plukken,
   schoon zijn vader 't hem verbood.
Hier is, zei hij, noch mijn vader,
   noch de tuinman, die het ziet:
Aan een boom, zo vol geladen,
   mist men vijf zes pruimen niet.
Maar ik wil gehoorzaam wezen,
   en niet plukken: ik loop heen.
Zou ik, om een hand vol pruimen,
   ongehoorzaam wezen? Neen.
Voord ging Jantje: maar zijn vader,
   die hem stil beluisterd had,
Kwam hem in het loopen tegen
   voor aan op het middelpad.
Kom mijn Jantje, zei de vader,
   kom mijn kleine hartedief!
Nu zal ik u pruimen plukken;
   nu heeft vader Jantje lief.
Daar op ging Papa aan 't schudden,
   Jantje raapte schielijk op;
Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen,
   en liep heen op een galop.

In de loop der tijd heeft dit verplichte gedichtje geleid tot allerlei muzikale interpretaties, varierend van klassiek tot folk en hiphop. Hier nu eerst de variatie van een 18de-eeuwse tijdgenoot, en je moet goed luisteren, maar het is wel degelijk de nederlandse tekst:

Dode hond

Funeraire poëzie is een duur woord voor rouwgedichten. Hoe je het ook wendt of keert, de dood is en blijft ten slotte het belangrijkste literaire thema. Kunnen wij ons leven wel bezien, zonder de dood in ogenschouw te nemen? Valt er überhaupt iets te dichten, zonder dat de dood ons in de nek hijgt? Opnieuw filosofische vragen, die u zelf thuis mag oplossen.
Kort geleden heb ik het gedicht geplaatst dat Constantijn Huijgens schreef toen zijn vrouw stierf. Een ontroerend gedicht dat de eeuwen doorstaan heeft, dat niets aan kracht verloren heeft. Dat is wat oprechte funeraire poëzie heet.
Het korte gedichtje dat hij schreef vanwege de dood van zijn hondje is natuurlijk van een volstrekt ander kaliber. Feitelijk mag je deze twee niet vergelijken, het zijn appels en peren. Huijgens heeft het dan ook nooit willen publiceren. Het was in zijn ogen een klein, sentimenteel onding. Het betrof dan ook slechts zijn hondje Gekkie:

Mijn Gekkies grafschrift
Dit is mijn hondjes graf
Ik zeg er niets meer af,
dan dat ik wenste (en de wereld was niet bedorven)
dat mijn klein Gekje leefde, en al de Groten storven.


Driehonderd jaar later schrijft Jan Hanlo over de dood van zijn hond. Op een heel andere wijze. Kort en krachtig. Absoluut niet sentimenteel en misschien daarom zo indringend:

Hond met bijnaam Knak

God, zegen Knak
Hij is nu dood
Zijn tong, verhemelte, was rood
Toen was het wit
Toen was hij dood
God, zegen Knak

Hij was een hond
Zijn naam was Knak
Maar in zijn hondenlichaam stak
Een beste ziel
Een verre tak
Een oud verbond
God, zegen Knak

En de moderne tijd zou onze moderne multimediale tijd niet zijn als er niet een prachtige animatie van dit gedicht op Youtube te zien was:

Internet en het spiegelglas

Sinds we internet hebben, lijkt het wel of alleen de meeste stemmen gelden. Bijna alles wordt beoordeeld op de hoeveelheid 'hits' of op de populariteit. Als iets erg populair is, moet het wel goed zijn. Zo lijkt de redenatie.

Gelukkig zijn er velen die zich hiertegen verzetten. Is populariteit een graadmeter voor kwaliteit? Is het snobistisch om ronduit nee te zeggen? Is kwaliteit iets waarover slechts enkelen kunnen oordelen?
Allemaal filosofische vragen, die u zelf thuis mag oplossen.


Want vandaag doe ik even mee met de populariteit. In mijn mailbox kreeg ik namelijk een heel aardig, oud volksgedichtje toegestuurd. Dit gedichtje 'Het Spiegelglas' bleek na wat gegoogle een echte hit op internet te zijn. Vooral bloggers zijn er dol op. Het lijkt wel of je als blogger niet meedoet, zonder dit gedichtje. Daarom doe ik ook snel mee.


Dit volksgedichtje is duidelijk nogal kreupel, zowel van ritme als rijm. Geen hoogstaand literair standje, zogezegd. Zou het dan misschien de inhoud zijn, waardoor dit rijm zo onweerstaanbaar is? Waardoor mensen het niet kunnen nalaten het aan elkaar door te geven? Misschien hoeft een gedichtje niet vloeiend, niet perfect te zijn, om toch iets te raken.

HET SPIEGELGLAS 

Er leefde eens heel lang geleden, een boertje werkzaam en tevreden.
Aan weelde was hij niet gewend, een spiegel had hij nooit gekend.
En eens toen hij aan het spitten was, vond hij een stukje spiegelglas.

Hij nam't in zijn vereelte hand, 't zat onder't vuil en onder't zand.
Hij veegde't aan zijn broekspijp af en keek er in en stond toen paf.
"Mijn vader", zei hij, "sapperloot, die is al vele jaren dood.
Mijn vader, och die goeie man, hij is het en hij kijkt me an."
Hoofdschuddend stak hij 't in z'n zak, en bekeek het thuis op zijn gemak.

En hij begon te overleggen, wat zijn vrouw ervan zou zeggen.
Ze was wat bazig zijn Katrien en zou er wel om lachen misschien.
En omdat hij daar zo bang voor was, verborg hij 't onder zijn matras.
Maar telkens ging hij er weer heen. "Mijn vader", zei hij dan tevreên.

Dat wekte argwaan bij z’n vrouw, die het hare er van weten wou
en zodra hij weer de deur uit was, zocht en vond zij 't spiegelglas.
Wat moet hij daarmee, peinsde zij,

er moet iets niet in orde zijn! Zij wantrouwde zo haar goede Hein,

dat ze 't omkeerde en keek, doch raakte toen geheel van streek.
"Daar heb je 't nou, ik dacht het wel, er is een andere vrouw in 't spel.
Mijn man, hij heeft geen hart in 't lijf, waarom houdt hij van zo'n lelijk wijf???"

(Dichter onbekend)

 Weet je meer over de herkomst van dit gedichtje? Reageer dan!

Creatief met literatuuronderwijs

In de loop der jaren sprak ik ontstellend veel mensen die beweerden dat de literatuurlessen vroeger op school, hen voor altijd het plezier in lezen ontnomen hebben. Een treurig verhaal natuurlijk.

Alleen voor deze mensen zal het goed nieuws zijn dat het literatuuronderwijs tegenwoordig tot op het bot is uitgekleed. Er staan maar weinig uren voor, en in die luttele uren moet de docent proberen de vaak ongeïnteresseerde (want onwetende) scholier iets over het wezen van de literatuur bij te brengen.

Sommige docenten blijken hier heel creatief in te zijn. Teamwork en presentatie zijn de toverwoorden in het hedendaags onderwijs. De scholier hoeft niet veel te weten, als hij maar weet waar hij het kan opzoeken en als zijn praatje maar overtuigend overkomt.

Een plus een is twee, denkt menig docent, de tering naar de nering zettend. En hij geeft doodleuk zijn leerlingen de opdracht een beroemd gedicht uit de canon op te voeren. ‘Maak er maar een mooie presentatie van’. Gelijk heeft ie in feite, want met al die multimedia die de hedendaagse scholier gratis ter beschikking staan, is een nieuwe bron van creativiteit aangeboord.

Misschien is het daarom dat de gedichten van Jan Hanlo tegenwoordig zo populair zijn. Wie had dat ooit kunnen denken? Zijn tijdgenoten in elk geval niet. Maar toevallig lenen zijn klankdichten, en dan met name het destijds omstreden gedicht Oote Oote Boe, zich bij uitstek voor multimediapresentaties. Voor de scholier een prikkel tot creatief gebruik van media, voor de met tijd woekerende docent een arbeidsbesparende, gemakkelijke en min of meer bevredigende oplossing.

Hieronder een voorbeeld van Youtube geplukt:

Meisjes die Sterre heten

Vroeger waren ze zeldzaam, meisjes die Sterre heetten. Tegenwoordig lopen er vele rond.  De laatste tien jaar zweeft deze voornaam rond de vijftigste plaats op de lijst van populaire meisjesnamen. Er komen er ongeveer 300 per jaar bij. Momenteel zijn er zoveel Sterres dat zij zelf, en vaak ook hun ouders die hen die naam toch gaven, niet meer weten waar de naam vandaan komt.

Dat was pakweg twintig jaar geleden wel anders. Als je toen een meisje aantrof met de naam Sterre, kon je er een eed op doen dat haar moeder Nederlands gestudeerd had. Die moeder, die zelf vaak Karin of Mieke heette, was zo onder de indruk geraakt van de poëzie van de 17^de-eeuwse dichter Constantijn Huijgens, dat zij haar dochter naar zijn muze vernoemde.

En gelijk had ze, want zie hier het gedicht dat Huijgens schreef toen zijn vrouw Susanne van Baerle, zijn Sterre, stierf.

Op de dood van Sterre

Of droom ik, en is ’t nacht, of is mijn Sterr verdwenen?
Ik waak, en ’t is hoog dag, en zie mijn Sterre niet.
O Hemelen, die mij haar aangezicht verbiedt,
Spreek mensentaal, en zeg, waar is mijn Sterre henen?

De Hemel slaat geluid, ik hoor hem door mijn stenen,
En zegt: mijn Sterre staat in ’t heilige gebied,
Waar zij de Godheid, waar de Godheid haar beziet,
En, voegt het lachen daar, belacht mijn ijdel wenen.
   

Nu Dood, nu Snik, meteen verschenen en voorbij,
Nu, doorgang van een Steen, van een gesteên, ten leven,
Dun Schutsel, sta nabij, ’k zal ’t u te dank vergeven;

Kom, dood, en maak mij korts van deze Koortsen vrij:
’K verlang in ’t eeuwig licht tezamen te zien zweven
Mijn Heil, mijn Lief, mijn Lijf, mijn God, mijn Sterr en mij.

v5: stenen = jammeren,klagen (steunen)

v8: het lijkt of de hemel me uitlacht, als dat mogelijk is

v10: doorgang van een steen= grafsteen, overgang tot hiernamaals

v11: dun schutsel= doorgang tussen aards leven en hiernamaals